Tükenmişlik Sendromu Belirtileri ve Tedavisi; Depresyonun gelişmesine etkisi olabilen tükenmişlik sendromu hakkında ilk defa 1974 yılında Herbert Freudenberger bir tanım yapmıştır. Bu tanım ise başarısız olma, yıpranma, enerji ve gücün azalması aynı zamanda kişilerin tatmin edilmeyen istekleri neticesinde bireylerin iç kaynaklarında meydana gelen tükenmişlik halidir.
Tükenmişlik Sendromu Nedir?
O yıllardan beri tükenmişlik üzerine incelemeler yapılmış ve tanımlarda geliştirilmiştir. Günümüzde kabul göre tanım ise Maslach Tükenmişlik Ölçeği olan MBI’yı da geliştiren Christina Maslach tarafından yapılıyor.
Christina Maslach’ın yaptığı tanım ise şöyledir: “İşi gereği yoğun duygusal taleplere maruz kalan ve sürekli diğer insanlarla yüz yüze çalışmak durumunda olan kişilerde görülen fiziksel bitkinlik, uzun süreli yorgunluk, çaresizlik ve umutsuzluk gibi duyguların, yapılan işe, hayata ve diğer insanlara karşı olumsuz tutumlarla yansıması durumunda oluşan bir sendromdur.”
Maslach’a göre işi gereği insanlar diğer insanlarla birlikte yüz yüze çalıştıkları ortamdan dolayı duygusal bir tükenme içerisine girerler. Bu konuda duygusal tükenme hisseden kişilerden yine işi gereği yoğun bir şekilde karşılayıp karşılamayacağı düşünülmeden istenilen taleplerdir. Duygusal tükenme karşısında kişiler duyarsızlaşma ve düşük başarı hissederler.
Tükenmişlik Sendromu Belirtileri
Tükenmişlik sendromu aniden ortaya çıkan bir durum olmayıp yavaş yavaş gelişme gösterir ve kişileri etkisi altına alarak hayattan zevk alınmamasına kadar sürükler. Kişiler tükenmişlik belirtileri gösteriyorlar ve bu konunun üstünü kapatarak herhangi bir tedavi sürecine katılmıyorlarsa bu durum onların tamamen aleyhine seyreden bir durum olacaktır.
Sinsice seyir eden tükenmişlik sendromu belirtileri iyi bilinerek zaman kaybedilmeden gerekli önlemlerin alınması gerekir. Duygusal tükenmişlik kişiler arası farklı bir gelişme gösterir.
Fiziksel, psikolojik ve davranışsal belirtiler olmak üzere 3 farklı şekilde tükenmişlik sendromu belirtileri olduğu vurgulanmaktadır. Bunları bir inceleyelim.
Fiziksel Tükenmişlik Sendromu Belirtileri
Tükenmişlik sendromu fiziksel tükenmişlik başlığı altında incelendiğinde ilk başta sendromun hafif belirtilerle seyir ettiği görülür. Baş ağrısı, yorgunluk, uyku bozuklukları, bitkinlik ve vücutta uyuşmalara olarak tükenmişlik sendromu fiziksel anlamda etkilenir.
Bu duruma önlem alınmaması halinde kilo kaybı veya hızlı kilo alımı, geçmeyen soğuk algınlığı, vücut direncinin enfeksiyonlara karşı düşmesi, mide ve bağırsak hastalıkları, solunum güçlükleri, yüksek tansiyon, kas gerilmesi, yüksek kolestrol, kalp çarpıntısı, ağrılar ve cilt hastalıkları ortaya çıkabilmektedir.
Tükenmişlik sendromu fiziksel belirtilerinin görüldüğü andan itibaren hiç vakit kaybedilmemeli ve uzmanlarla görüşülerek bu durumun düzeltilmesine katkıda bulunulmalıdır.
İlgili Yazı: Kolesterol Diyeti
Psikolojik Tükenmişlik Sendromu Belirtileri
Tükenmişlik sendromu yaşayan kişilerde belirginliği yönünden zayıflık gösteren bir belirti türü olan tükenmişlik sendromu psikolojik belirtileri engellenmişlik hissi, alınganlık, psikolojik incinmeye yatkınlık, sinirlilik hali, huzursuz ve tedirgin olma, çevreye karşı oluşan düşmanlık duyguları, sabırsızlık, özgüven duygusunun azalması, diğer insanları eleştirme, ilgisizlik, güçsüzlük, suçluluk kısaca paranoya durumlarıdır.
Duygusal Tükenmişlik Sendromu Belirtileri
Aşırı şüphecilik, güvensizlik hissi, çabuk öfkelenme, tatminsizlik, çaresizlik, huzursuzluk, aşırı şüphecilik, kaygı, bilişsel becerilerde yaşanılan güçlük, motivasyon eksikliği, değersiz hissetme, zihin karışıklığı ve düzensizlik durumları tükenmiş sendromu duygusal belirtileri için iyi bir örnektir.
Tükenmişlik Sendromunun İş Hayatındaki Semptomları
Tükenmişlik sendromu belirtileri iş ortamında kendini hissettirmektedir. İş ortamında bulunan bu kişilerde zamanla ve aşama aşama gelişen bir durumdur. Tükenmişliğin iş stresi ile bir olmadığı vurgulanır. Genellikle bir kişi kendi yaptığı işe adapte olmaya başladığında ortaya çıkar. Her zaman için olumsuz değildir.
Adaptasyonun yeterli olmaması halinde başarı sürecinin uzaması tükenmişlik sendromunun yavaş yavaş ortaya çıkmasına sebebiyet verir. Kişinin başarı isteğinin neticesinde başarı zamanının uzaması streste kalma sürecini uzatacağı için sonucunda tükenmişlik hissinin ortaya çıkması hali görülebilir.
İLGİLİ YAZI: Andulasyon Terapi
Tükenmişlik Sendromu Nasıl Önlenir?
Topluma ve bireylere düşen bazı görevler tükenmişlik sendromunun önlenmesine ilişkin yönergeler içerir. Öncelikle tükenmişlik sendromunun yaşanmasına hangi durumun etmen olduğu üzerinde durulması gerekir. Kişi kendi üzerinde gelişen bu durumu erken tanıyabilmelidir. Böylece kişinin çözüm aramaya doğru bir şekilde yönlenmesine yol açacaktır.
Kişiler iş hayatlarına dair gerçekçi hedefler belirlemeli ve bu hedeflere ulaşmak için doğru kaynaklardan destek almalıdırlar. Bir kişi işe başlamadan önce çalışacağı ortamın riskleri ve işin tanımı hakkında bilgi sahibi olmalıdır.
Kişiler kendilerinin hangi iş alanında daha iyi bir performans göstereceklerine inanıyorlar ise o iş alanına doğru yönelmek ve o iş alanında iş başvuruları gerçekleştirmelerini önerilir.
Bu durum pek de gönül rızası olmayan işlerde çalışılırken olası sürprizlerle karşılaşılmaması açısından kişilere yarar sağlar. Tükenmişlik sendromunun önlenmesinde bireyleri hedefleyen müdahaleler yapılması daha etkindir. Bu noktada organizasyonel müdahaleler pek de bireysel açıdan etkinliğini göstermeyebilir.
Tükenmiş Sendromunun Önlenme Yöntemleri
Öncelikle yapılması gereken iş ve boş zaman arasında yapılması gereken net ayrımdır. İnsanların birbirlerine hayır diyebilme yetisi kazanmalarıdır. Kişinin ileriye yönelik çalışmalarını planlayabilmesidir.
Kişilerin fiziksel kondisyonlarına önem vermeleridir. Kişilerin potansiyellerinin farkında olması ve kendi sınırlarını kendilerine itiraf edebilmeleridir. Aile ortamında sağlıklı ilişkilere sahip olunmasıdır.
Açık bir çalışma iklimi ile iş yerinde yaşanılan her şeyin iş ortamında bırakılması ve eve sık sık taşınmamasıdır. Süreklilik sürdürmesi gereken kişinin kendini mesleki alanında her daim eğitebilmesidir. Tükenmişlik sendromunun önlenmesi yöntemlerinde yöneticilerin de etkisi büyük olmaktadır.
Bu nedenle yöneticilerde elemanlarını destekleyici bir tavır izlemelidirler. İşe başlamadan önce personellere işin tanımının net bir şekilde yapılması gerekir. Kişilerin kendi yaptıkları işi anlamlı olarak görmeleri gerekir.
Tükenmişlik Sendromu İle Nasıl Başa Çıkılır?
Tükenmişlik sendromu iş yaşamının çeşitli sebeplerle ortam hazırladığı bir kişiye göre değişiklik gösteren bir rahatsızlık ve fakat hastalık değildir. Peki tükenmişlik sendromu ile nasıl başa çıkılır?
- İş ortamında adil bir iş ve ödül sistemi geliştirmek gerekir.
- Kişilerin yeni görevlere de atanması gerekir.
- Çok uzun çalışma saatlerinin kısaltılması
- Hizmet içi personel eğitimleri planlamak
- Öğle yemeğinde ve ara molalarda kişilerin çalıştıkları ortamdan uzaklaşmalarını sağlamak
- Kişisel gelişime ve dinlenmeye önem verilmesi
- Ağır iş yükü hep aynı kişilere verilmemeli ve ağır işler personellere eşit ağırlıkta dağıtılmalıdır
Bunlar dışında iş yerinde personellere kariyer yapabilmelerine olanak sağlayacak fırsatlar tanımak gerekir. Kişilere yerinde bir terfi politikası izlemek gereklidir. Personellerin işlerinde yaptıkları başarılarından dolayı onlara pozitif geri dönüşlerde bulunulması gerekir. İş ortamında yapılabilecekler dışında da kişilerin kendilerini iyi tanımaları gerekir.
Tükenmişlik sendromuna iyi gelen diğer bir aktivite olarak kişilerin hobilerine yönelmesi gerekir. İş dışında da yapılan aktiviteler sayesinde kişiler deşarj olur ve kendilerini strese sokan durumlardan bir nebzede olsa uzak kalırlar.
Kişiler iş yaşamlarından memnun değil iseler ilgilerini çeken ve daha iyi bir performans göstereceklerine inandıkları başka bir iş değişikliği yapabilirler. Spor yapmak, dinlenmek, doğru nefes alıp verme teknikleri ile nefes kontrolü sağlamak gibi uygulamalar kişilerin hem kaslarını gevşetecek hem de beyne daha fazla oksijen gitmesini sağlayacağından daha sağlıklı düşünecek ve daha sağlıklı kararlar alacaklardır.
Tükenmişlik Sendromu Tedavisi
Tükenmişlik sendromu belirtileri başlar başlamaz tedavi süreci de başlamalıdır. Seviyesine göre çeşitli tedaviler uygulanmaktadır. Bireylere göre farklı bir izlenim gösterebilen tükenmişlik sendromu tedavisi için genel anlamda yapılması gerekenler en başta bireysel tedavi yöntemlerinin planlanmasıdır. Bu durum stres yönetimi, ilaç tedavisi ve psikoterapi şeklinde uygulanabilir. Kişilerin iyi bir gece uykusu uyuyabilmesi önemlidir. Eğer geceleri uzun saatler uyuma sağlanamıyorsa kişilerin fiziksel aktivitelere yönelmesi sağlanmalıdır.
Doğa yürüyüşleri hem bedeni çok yormayan hem de temiz bir ortamda fiziksel aktiviteyi çağrıştırır. Böylece hem fiziksel açıdan aşırı olmayan yorgunlukla hem de beyne daha fazla oksijen gitmesi ile kısa zaman içinde uyku düzeni sağlanacaktır.
Tükenmişlik sendromu depresyona neden olmuş ise aktif çözümler ile bu durumun iyileştirilmesi gereklidir. Kişilerin öznel deneyimleri ve yaşam koşulları dikkate alınarak bireysel iyileştirme yöntemlerinin denenmesi gereklidir.
Bu uygulamalar ile aradan 1 veya 2 ay geçmesine rağmen hiçbir düzelme görülmüyor ise kişiler psikiyatri polikliniklerinden yararlanmalıdırlar. Meslek sağlığı hizmet birimi tükenmişlik sendromunun belli bir iş yerinde yaygın olduğuna inanmış ise bu durumda grup bazlı çözümler önerilebilir.
Bu noktada yöneticilerin bu tür uygulamalara fırsat ve ortam hazırlamaları gerekir. Aynı zamanda da iş koşullarının daha da iyileştirilmesi gereklidir. Bireylerde fiziki fonksiyonel kapasiteyi yıpratan durumlarla karşılaşılıyor ise kişilerin 2 veya 3 haftalık izin kullanmalarına ihtiyaç duyulabilir.
Tükenmişlik sendromunun ciddi depresyon sorunlarına yol açması halinde semptomların ortadan kalkması için bu izinlere gereksinim duyulabilir. Hastalık izni tedavi ve takibin yerine geçmez.
Hastalara ile düzenlilik seyir eden randevuların ayarlanması gerekir. Tükenmişlik hissi yaşayan kişilerde somatik ve psikiyatrik bulgulara rastlanılmaması halinde bu durum hastalık iznini çağrıştırmaz. Ancak kişinin görevlerinin yeniden düzenlenmesi gerektiği de unutulmamalıdır. Bu kişilere sürekli ağır iş yükü veriliyor ise bu iş yükünün hafifletilmesi gerekir veya bu kişilerin iş bünyesinde daha farklı kadrolara atanması gerekir.
Tükenmişlik sendromu yaşayan kişiler çalışamaz hale gelmişler ise bu durum hastalık olarak düşünülebilir. Bunun için de teşhisler zihinsel rahatsızlık sebepli koyulabilir. Bunlar: Uyum sorunu, depresyon veya somatoformdur. Bu noktada çözümün bireysel odaklı aranmasında yarar vardır. Kişiler kendilerini iyi tanımalı ve kendilerine de iyi gelen aktivitelerden yararlanarak hastalık durumlarının iyileşmelerine yardımcı olmaları gerekir.
İLGİLİ YAZI: Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu Belirtileri
